Wat zeggen ouders zelf?

Wanneer je aan ouders vraagt of ze wel eens de waarheid verhullen of verdraaien dan krijg je wisselende antwoorden. Van ‘ik vertel altijd alles aan mijn kinderen’ tot ‘om je kind ergens toe te bewegen ontkom je niet aan een leugentje op zijn tijd’. Ouders zullen natuurlijk nooit zeggen dat ze hun kinderen manipuleren. Dat is een veel te groot woord. Toch zijn uitspraken als ‘wanneer je je groenten niet opeet, zul je nooit een grote jongen worden’ of ‘als je je speelgoed niet opruimt, gooi ik het allemaal weg’ van alle tijden. Ouders zéggen wel dat ze eerlijkheid belangrijk vinden, maar ze handelen daar niet altijd naar.

Hoe werkt dit in op je kind? 

Klopt het gezegde ‘vertrouwen komt te voet en gaat te paard’ ook in de opvoeding? 

Babies en jonge kinderen vertrouwen volledig op jou als ouder. Ook al doe je veel verkeerd, ze blijven je volgen. Eerlijk gezegd 😉 kunnen ze natuurlijk ook niet veel anders. Ze zijn afhankelijk van jouw bescherming en hulp. Hoe anders wordt dat wanneer ze ouder worden. Later op de basisschool en als tiener zien ze opeens dat jij ook fouten maakt. Ze onthouden feilloos als je je belofte (of dreigement) niet waar kunt maken. Ze volgen wat je tegen anderen zegt en horen soms een gewijzigd verhaal. Zitten mijn ouders nu gewoon te liegen?

Langzaamaan gaan kinderen begrijpen dat er zoiets bestaat als ‘sociale leugens’. De botte waarheid hoeft niet altijd te worden verteld om het ego van de ander te sparen. Ook leren ze dat toehoorders langer en met meer interesse naar je verhaal luisteren wanneer je het een beetje aandikt. We voelen onszelf dan een stukje beter. 

Is dit schadelijk of is het laten ondervinden van het concept van liegen een onderdeel van de opvoeding? Is het leerzaam je kinderen te laten nadenken over de omgang met feiten en de waarheid, omdat de wereld er misschien anders uitziet dan je in eerste instantie zou denken?

Wat is nu het effect van liegen in de opvoeding? 

Wetenschappelijk onderzoek doen naar het effect van liegen op de ontwikkeling van kinderen is nog niet zo makkelijk. Universitair hoofddocent en pedagogisch onderzoeker Rianne Kok van de Erasmus Universiteit Rotterdam is een expert op het gebied van opvoeding en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen en heeft een budget gekregen om hier onderzoek naar te doen. Zo zal ze onder andere op zoek naar het antwoord op de vraag hoe de omgang met de waarheid de morele ontwikkeling van kinderen beïnvloedt.

Eerlijkheid speelt door in de andere uitgangspunten van opvoeding

Laten we eens inzoomen op de relatie tussen eerlijk zijn en een aantal basisprincipes rondom opvoeding. 

Principe 1. Zorg goed voor jezelf

Een goede opvoeding begint bij jezelf. Dat geeft de energie om goed voor je kinderen te zorgen. Wanneer je zelf gestrest bent is de verleiding groot om snel een leugentje te vertellen om je kind ergens toe te bewegen of om lastige situaties te vermijden. Hoe beter je in je vel zit, hoe meer tijd en energie je hebt om eerlijk met je kind te communiceren.

Principe 2. Hou onvoorwaardelijk van je kind

Volwassenen liegen soms tegen elkaar om aardig gevonden te worden (sociale leugens) of bewaren een geheim omdat ze bang zijn voor de consequenties. Als je onvoorwaardelijk van je kind houdt is er geen reden om tegen elkaar te liegen in het gezin. Zorg voor een eerlijke relatie met je kind, ook in het tonen van je emoties.

Principe 3. Geef het goede voorbeeld

Onderzoek toont aan dat kinderen de neiging tot liegen overnemen van volwassenen. Liegen is dus ‘besmettelijk’. Als ouder is het dus belangrijk het goede voorbeeld te geven door niet te liegen. Als je kind erachter komt dat je ergens over hebt gelogen, zal het leren dat liegen dus ook een optie is. En dat helpt niet, zeker als je kind in de puberteit komt. Dan wordt respectvol opgroeien steeds lastiger.

Door eerlijk te zijn bouw je aan vertrouwen wat een leven lang meegaat. Zo kun je altijd met elkaar over alle onderwerpen praten.

Principe 7. Geef complimenten

Het blijkt dat eerlijke complimenten een verschil maken. 

Als je het overdrijft of het niet meent gaat dat ten koste van de echte complimenten. Wanneer je je kind continu de hemel inprijst kan het kind een onrealistisch beeld van zichzelf en de werkelijkheid krijgen.

Geef dus voornamelijk gemeende complimenten. Dat is niet altijd makkelijk. Zoek in je complimenten naar iets wat werkelijk goed ging. Stel je kind is lang bezig geweest met een tekening, maar jij vindt de tekening eigenlijk niet zo mooi. Zeg dan niet dat het een mooie tekening is, maar zoek iets dat je echt mooi vindt (een bepaalde kleur ofzo) of complimenteer het maken ervan zelf. 

Principe 9. Voorkom (dreigen met) straffen

Ook in hoe je kritiek geeft op je kind speelt eerlijkheid een rol. Door te benoemen wat je ziet en eerlijk te zeggen wat je anders zou willen, kan je kind beter leren om met kritiek om te gaan. Wil je je kind corrigeren, betrek dit dus altijd op het feit (wat is er gebeurd) en niet op de persoon (je bent altijd zo druk, vervelend,..). Prijs je kind als het de waarheid vertelt. Zeg bijvoorbeeld: ‘Ik vind het niet goed wat je hebt gedaan, maar ik vind het erg fijn dat je er eerlijk over bent.'

Door eerlijk te zijn naar je kind, neem je je kind serieus. Sta voor wat je zegt en voorzie je beslissingen van uitleg. Ook bij minder goed nieuws. Erken de behoefte aan respect en waardering bij je kind. 

Principe 14: Ontdek de wereld

Als je als kind je ouders kan vertrouwen durf je meer aan. Denk bijvoorbeeld aan de ontwikkeling van smaak. Zoet, zout en umami zijn smaken die aantrekkelijk zijn. Maar zuur en bitter zijn ‘alarm-stoffen’. Deze moet je ‘leren’ eten. Maar dat gaat niet vanzelf. Je moet, net zoals in de oertijd en in het dierenrijk, eerst iemand zien die dit kan eten. Een voorbeeld dus. En dan natuurlijk iemand die je kan vertrouwen. 

Moet je dan altijd maar eerlijk zijn?

Niet liegen betekent niet dat je je kinderen alles moet vertellen. Je mag gerust zeggen dat je iets niet wil vertellen. Je hebt zelf ook recht op je privacy of je vindt je kind ergens nog te jong voor. Het helpt wel de reden erbij te vertellen. Gun je kind ook zijn/haar eigen privacy en beschaam dit niet.

En Sinterklaas dan?

Het vertellen dat Sinterklaas niet bestaat kun je zien als een Nederlands inwijdingsritueel naar volwassenheid. Je kind behoort vanaf dan tot de mensen die ‘een geheim delen’. Het verschilt per kind (en je eigen opvattingen) wat een goede leeftijd is om het geheim te vertellen, maar doe het wel voordat je kind naar de bovenbouw gaat. Maak dit een speciaal moment ver buiten Sinterklaastijd om, zodat het niet als een verstoring van het feest zelf komt. Het is toch al een drukke tijd.

Conclusie

Opvoeding draait allemaal om vertrouwen. Niet alleen tussen je kind en jezelf als ouder, maar misschien ook wel over de wereld om je heen. Heb je een positief mensbeeld? Vind je dat de meeste mensen deugen? Dan neem je de keren dat je bedrogen wordt voor lief. Heb je het beeld dat je altijd op je hoede moet zijn omdat ze ‘anders over je heenlopen’? Dan zal dat zeker ook uitstralen in de opvoeding. 

Eerlijkheid duurt het langst (en is een stuk minder vermoeiend). Maar ik wacht graag de uitkomsten van het wetenschappelijke onderzoek af.

“Trust is earned in drops and lost in buckets”.